آیا ارزشیابی کیفی وتوصیفی همان حذف مردودی است؟

آیا ارزشیابی توصیفی همان شیوه حذف مردودی است ؟

     یکی ازمهمترین سوالاتی که در ذهن اکثراولیا رخ می دهد این است که ارزشیابی توصیفی برابراست باحذف مردودی درمدارس وبرخی برای  روشن شدن ذهن اولیاء بیان می کنندکه  این شیوه یعنی حذف مردودی در کشور ما تحت عنوان « توصیفی » در  کلاسهای ما در حال اجرا است !؟

    متأسفانه سوء برداشت هایی از این دست در بین اذهان مردم درباره ارزشیابی توصیفی به وجود آمده است و لازم است واقعیت بطور شفاف به اطلاع آحاد جامعه رسانده شود . در این گفتار کوتاه تلاش می‌شود درباره تمایز این دو یعنی ارزشیابی توصیفی و شیوه حذف مردودی سخن به میان آید تا همکاران واولیای گرامی اطلاعات درستی از آن داشته باشند .

     شیوة حذف مردودی به «‌ارتقاء خودبخود » معروف است در این شیوه بنابر برخی دلایل علمی و فلسفی قانون مردودی برای ارتقاء حذف می‌شود و ارتقاء براساس سن دانش‌آموز انجام می‌گیرد . یعنی دانش آموزان یک کلاس به شرط حضور فعال در کلاس و انجام فعالیتهای یادگیری همگی در سال بعد به پایه بالاتر ارتقاء می‌یابند و دیگر نیازی نیست که از آنها آزمون های پایانی به عمل آید و یا براساس نمرات آزمون ها و یا هر ملاک دیگر درباره ارتقاء آنها تصمیم گرفته شود .http://amozesh20.blogsky.com/

     به رغم طرفداران این شیوه ، رشد دانش آموز به صورت طبیعی در ابعاد اجتماعی عاطفی و جسمانی رخ می‌دهد و نباید تنها به ملاک صرف پیشرفت آموزشی توجه داشت و کودک را وادار به تکرار پایه نمود . تکرار پایه‌أی که براساس تحقیقات انجام شده تاثیری در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان نداشته و حتی آثار منفی و مخربی هم به همراه دارد ؛ ضرورتی ندارد.

     این شیوه در بسیاری از کشورهای جهان ( در پنج قاره ) انجام می‌شود. در کشور ما هم در دهه سی هجری شمسی برای مدت سه سال در سه پایه اول و دوم و سوم ابتدایی اجرا شد . این طرح زمان نخست وزیری دکتر اقبال و وزارت دکتر محمود مهران تحت تاثیر پیشنهاد امریکا برای ایجاد اصلاحات در گشور های اقماری خود در کشور مطرح شد.   ارتقاء خود به خود در آن سال ها مورد استقبال برخی کشور ها از جمله آمریکا بود. طرح فوق بدون مطالعه و ایجاد بستر های مناسب و تنها از طریق یک بخشنامه ابلاغ و اجرا شد. روشن است که چنین شیوه اشاعه برای طرح های نوآورانه ای مثل ارتقائ خود به خود که الزامات ویژهای را می طلبد ، نه تنها موفقیت آمیز نیست بلکه به ایجادبدبینی به هر نوآوری و همچنین عوارض نا مطلوب دیگر منجر می شود.به همین سبب....http://amozesh20.blogsky.com/

بقیه در ادامه مطلب....

به همین سبب با تغییر دولت یعنی برکناری دکتر اقبال طرح فوق در شورای عالی آموزش وپرورش ( شورای عالی فرهنگ ) لغو و شرایط به وضع سابق برگشت داده شد .

   در این باره یعنی ارتقاء خود به خود ، شورای عالی آموزش و پرورش در سال 81 به دفتر ارزشیابی تحصیلی وتربیتی معاونت آموزش عمومی و امور تربیتی مأموریت داد تا مطالعاتی انجام دهد و گزارش آن را به شورا ارائه نماید . بر این اساس چند مطالعه در  دفتر ارزشیابی تحصیلی و تربیتی صورت گرفت و گزارش آن به شورای عالی داده شد . این مطالعات  شامل بررسی های نظری و تطبیقی و نظر سنجی می شد . در حال حاضر هیچ طرح آزمایشی اجرایی برای این موضوع وجود ندارد و تنها بررسی و مطالعه درخصوص شیوه‌های مختلف ارتقاء‌در این دفتر ادامه دارد .

      شورای عالی آموزش وپرورش همزمان با پیشنهاد مطالعه در باره ارتقاء خود به خود ، پیشنهاد مطالعه و تهیه طرح آزمایشی ارزشیابی توصیفی را به دفتر ارزشیابی تحصیلی داد. کارشناسان این دفتر با همکاری برخی استادان دانشگاه در حوزه علوم تربیتی طرحی را تهیه نموده و تقدیم شورای عالی آموزش و پرورش  کردند . روشن است وجود مشکلات ومسائل بسیار نظام سنتی ارزشیابی تحصیلی انگیزه اساسی برای کارشناسان و صاحب نظران تربیتی برای تکاپوی چنین رویکردی در ارزشیابی تحصیلی بود.

     طرح فوق در جلسه شماره 296 مورخ 12/6/82 کمیسیون معین شورای عالی آموزش و پرورش به تصویب رسید و برای اجرای آزمایشی در تعداد محدودی کلاس- حدود 200 کلاس – از کلاس‌های پایه اول به دفتر ارزشیابی تحصیلی و تربیتی ابلاغ شد در این طرح اساساً نگاه دیگری به ارزشیابی تحصیلی شده است .      هدف اساسی ارزشیابی توصیفی -که عنوان کیفی یا کیفی گرا برایش مناسب تر است - بهبود کیفیت یادگیری و ارتقاء سطح بهداشت روانی محیط یاددهی_ یادگیری است . در این طرح تاکید عمدتا بر ارزشیابی فرایندی (تکوینی ) و ارزشیابی عملکرد وباز خورد مستمر و اصلاحی معلم به دانش آموزاست و بر ارزشیابی های پایانی کمتر توجه دارد . اصل محوری این رویکرد " ارزشیابی برای یادگیری " است  نه "ارزشیابی از یادگیری" که اصل محوری ارزشیابی سنتی است.  همچنین در ابزار ها به غیر از آزمون های کتبی از ابزارهای گوناگون دیگری چون پوشه کار ، مشاهده ، آزمون عملکردی و تکلیف و کارنامه توصیفی بهره می‌گیرد.

     در این طرح از شیوه حذف مردودی استفاده نشده است . طبق ماده 5 این آئین نامه، تصمیم گیری درباره ارتقاء‌ دانش‌آموز به پایه بالاتر ، به عهده معلم می‌باشد و بعد از انجام تمامی روش‌های مداخله (آموزش های جبرانی و مانند اینها) درصورتی که معلم تشخیص دهد کودکی نیاز به تکرار پایه دارد؛ با ارایه مدارک و شواهد معتبر از وضعیت یادگیری کودک نظر خود را به شورای مدرسه اعلام می‌نماید و در صورت تصویب شورا و متقاعد شدن والدین و حتی خود کودک، تکرار پایه صورت می‌گیرد . اعتقاد طراحان طرح بر این است با بهبود شیوه ارزشیابی کیفیت یادگیری در کلاس نیز بهبود خواهد یافت و لذا احتمال تکرار پایه  به صورت واقعی کاهش خواهد یافت. بنابراین طرح ارزشیابی توصیفی (‌کیفی)‌با ارتقاء‌ خود به خود (‌شیوه حذف مردودی ) تفاوت دارد . این نکته مهمی است که باید فهم شود . خلط این دو می تواند مشکلاتی را برای طرح ارزشیابی توصیفی فراهم آورد. و نگرش منفی نسبت به ارتفآئ خودبه خود به طرح ارزشیابی توصیفی سرایت نماید.

    گرچه ذکر این نکته بی فایده نیست که این دو با همدیگر قابل جمع هستند. یعنی می‌توان در شیوه حذف مردودی ( اتقاء خودبه خود) از رویکرد ارزشیابی توصیفی استفاده نمود . دلیل اساسی  مدعای فوق این است که اصولاً در ارتقاء خودبه خود، ارزشیابی های پایانی که مبنای تصمیم گیری برای ارتقاء است به کنار نهاده میشود وبه جای آن ارزشیابی تکوینی به کار گرفته می شود .  

     سوء برداشت پیش آمده درخصوص این دو موضوع یعنی شیوه حذف مردودی ‌ و ارزشیابی توصیفی ( کیفی)‌عمدتاً‌ به دلیل طرح همزمان این دو  در محافل علمی و آموزشی بود . انتظار آن می‌رود که صدا و سیما به عنوان یکی از قوی ترین رسانه‌ها در راستای اشاعه رویکردهای نوین آموزشی گام های مؤثری بردارد و مانع ایجاد چنین سوء برداشت هایی شود .

محمد ترابی:(باتشکر از غلامعلی حاتمی مدرس ضمن خدمت)