110 نکته برای تدریسی برتر

طلیعه

علم نور است و معلم اول خداست. تعلیم و تعلم از آموزه های انبیا و اولیاست و وظیفه معلم رسیدن و رساندن به خداست. علم جویی فریضه بر مسلمان هاست و دوستداری علم و علاقه به جویندگان علم از ارزش هاست.

تعلیم هر علمی دارای بسی نکته هاست و تدریس هر درسی، آشنایی با بسی تجربه هاست. و تدریس، دانش است و عشق است و روش است و بسیاری درس هاست و بدون آن، هرچه هست پوچ است و بی بهاست.

آنچه در پی آمده، «110» قطره از یک دریاست که طبق حروف ابجد، برابر با نام مولا «علی علیه السلام » امیر مؤمن هاست، و برگرفته از دانش ها و کتاب ها و تجربه هاست، و همچون مشعلی در تاریکی هاست. و در هر قسمت، بسیاری از نکته های مهم آن در نگاشته ماست و با توجه به کلاس های آزاد و غیرآزاد و زمینه ها و شرایط ویژه هر کدام قابل اجراست.

                 بقیه را در ادامه مطلب مطالعه کنید.

- شرایط تدریس

الف) شرایط زمانی تدریس

1 - برای رفتن به کلاس تاخیر نداشته باشید و از تز نادرست «نظم ما در بی نظمی ماست » جدا پرهیز کنید; زیرا چنانچه شاگردان کلاس شما 30 نفر باشند و شما 10 دقیقه تاخیر کنید، در حقیقت 300 دقیقه (5 ساعت) از وقت انسان ها را به هدر داده اید و این اتلاف وقت قابل جبران نیست. و نیز در موارد ضروری و غیر اختیاری بیش از 50 دقیقه تدریس نکنید، و زمان هر جلسه تدریس را درنظر داشته باشید تا با کمی یا زیادی وقت روبرو نشوید; یعنی درس را بموقع آغاز نمایید و بموقع نیز تمام کنید; زیرا بی نظمی استاد، شاگردان را نیز بی نظم می کند و به گفته «سعدی »:

اگر زباغ رعیت ملک خورد سیبی

برآورند غلامان او درخت از بیخ

2 - بین دو جلسه تدریس حد اقل 10 دقیقه استراحت کنید; این استراحت تاثیر بسزایی در تدریس های بعدی شما خواهد داشت. از استاد کهنسالی پرسیدند: «شما با این سن و سال زیاد، چگونه این همه تدریس می کنید؟» پاسخ داد: «من در برابر یک ساعت تدریس، یک ساعت نیز استراحت می کنم » .

3 - هنگامی که خودتان در اواخر درس اعلام می کنید وقت درس تمام شده است، دیگر آن را ادامه ندهید، مگر آن که ادامه درس با مشورت خود شاگردان و بدون رودرواسی آنان انجام گیرد.

4 - در کلاس های اختیاری - تا آنجا که امکان دارد - بکوشید زمان تدریس را تغییر ندهید و درس را بدون علت ضروری تعطیل نکنید. استادی می گفت: «به تجربه برای من ثابت شده است که تغییر زمان کلاس و یا تعطیل کردن کوتاه مدت آن، باعث کم شدن تعداد شاگردان می شود» .

5 - درس خود را با توجه به زمان پیش بینی شده و تعداد جلسات تدریس و روزهای تعطیل زمان بندی کنید تا از نظر زمانی در پایان دوره یا ترم و یا سال با مشکلی روبرو نشوید. این کار نوعی «برنامه ریزی آموزشی » است. استادی را می شناسم که همیشه با شروع درس ها تقویمی تهیه می کند و با توجه به روزهای تعطیل و تعداد جلسات، برای درس خود برنامه ریزی دارد.

ب) شرایط مکانی تدریس

6 - سعی کنید مکان تدریستان دارای دما، روشنایی، مساحت، بهداشت، آرامش، میز و صندلی مناسب باشد.

7 - شاگردانی را که گوش یا چشمشان ضعیف است در جلوی کلاس، و شاگردانی را که قدشان بلند است در انتهای کلاس بنشانید. نیز فاصله شما با شاگردان، فاصله ای مناسب باشد به طوری که صدایتان برای همه آنان به خوبی شنیده شود.

8 - در صورت امکان، محل کلاس را در جایی انتخاب کنید که مورد سوء استفاده کسانی قرار نگیرد، و از محل سکونت شاگردان بسیار دور نباشد.

ج) شرایط آموزشی تدریس

9 - در پایان هر دوره آموزشی خود، با نظرخواهی از فراگیران به ارزیابی آموزشی و تاثیرات پرورشی درس خود بپردازید. برای این کار می توانید حد اقل سه سؤال را دراختیار آنان بگذارید: 1 . نکات منفی کلاس; 2 . نکات مثبت کلاس; 3 . نظریات و پیشنهادها.

10 - در آغاز راه، هر درسی را به همان صورتی که می خواهید تدریس کنید، در جای خلوتی و پیش از تدریس، تمرین کنید.

11 - در مواردی که کتاب و یا متن درسی وجود ندارد، در صورت امکان به شاگردان خود، جزوه و متن درسی بدهید.

12 - مطالب درسی را دسته بندی کنید; زیرا دسته بندی مطالب در تفهیم درس و کیفیت تدریس بسیار مؤثر است.

بیار ای سخنگوی چابک سرای

بساط سخن را یکایک به جای

13 - رؤوس مطالب درسی را روی یک کاغذ کوچک بنویسید و از روی آن تدریس کنید تا مطلبی فراموشتان نشود.

14 - یکی از مهم ترین اصول آموزشی، داشتن «تنوع » در هنگام آموزش است; پس بیشتر به آن توجه کنید.

15 - به حضور و غیاب شاگردان جز در موارد استثنایی، توجه داشته باشید. می توانید برای استفاده بیشتر از وقت، شخصی مطمئن را برای انجام این کار معین کنید.

16 - اگر سؤالی را در کلاس مطرح کردید، سرانجام جواب آن را بدهید و آن را بی جواب نگذارید.

17 -سعی کنید در هر جلسه تدریس، مطالب نو و تازه ای نیز برای شاگردان خود داشته باشید. این امر موجب پویایی و بالندگی کلاس شما خواهد شد.

18 - در صورت امکان، تعداد شاگردان کلاستان از 20 نفر بیشتر نباشند، اگرچه تغییر شرایط در تغییر تعداد شاگردان نیز تاثیر می گذارد.

19 - درس را از افراد مختلف و از جای جای کلاس و در اوقات گونه گون بپرسید تا همه شاگردان هماره از آمادگی درسی برخوردار باشند و احساس تبعیض هم نکنند.

20 - شاگردان را با روش های گوناگون و مناسب، نسبت به یادگیری درس تشنه کنید; به گفته «مولانا»: آب کم جو تشنگی آور به دست

تا بجوشد آبت از بالا و پست

21 - در کلاس درس، سؤالات خود را به گونه ای مطرح کنید که شاگردان را به اندیشیدن وا دارد و در حل آن سؤالات کمک کند، نه اینکه فقط نادانی آنان را ظاهر سازد.

22 - تا آنجا که امکان دارد انجام تکالیف درسی را به عنوان مجازات و جریمه و تنبیه، از فراگیران نخواهید.

23 - سؤالات مناسب ولی خارج از موضوع درس را پس از پایان کلاس جواب دهید، نه این که آن ها را هنگام تدریس پاسخ دهید و نه این که اصلا پاسخ ندهید.

24 - در صورتی که خستگی را در وجود شاگردان احساس کردید، اگر می توانید از ادامه تدریس خودداری کنید. گاه این خستگی در شاگردان به صورت های گوناگونی مانند نگاه به ساعت، گذاشتن پلک ها روی هم، بستن کتاب و کلاسور با صدای بلند، سخن گفتن با یکدیگر، توجه نکردن به درس و نگاه به جاهای دیگر جلوه گر می شود.

25 - اگر متن درسی یا کتابی برای تدریس خود دارید، نخست مطالب آن را دسته بندی کنید، روی تابلو بنویسید و توضیح دهید و سپس آن ها را با متن درسی و کتاب تطبیق دهید.

26 - موضوع و عنوان درس را در آغاز تدریس به طور مشخص بازگو کنید، و درصورت امکان آن را به صورت سؤال و طرح مسئله در آورید و روی تابلو بنویسید. یکی از استادان با تجربه و با سابقه همیشه در آغاز تدریس خود، موضوع و عنوان درس را روی تابلو می نوشت و سپس آن را برای فراگیران بیان می کرد.

27 - اگر شبهه ای را برای مخاطبان خویش مطرح می کنید، آن را بدون پاسخ نگذارید. در غیر این صورت، جدا از طرح این گونه شبهات بپرهیزید.

28 - خلاصه و جمع بندی و نتیجه درس را در پایان تدریس برای شاگردان خود بیان کنید.

29 - گاهی برخی از شاگردان، سؤال شاگردان دیگر و بویژه شاگردان ردیف های جلوی کلاس را نمی شنوند و یا متوجه نمی شوند; در این صورت، یک بار دیگر سؤال را تکرار کنید و توضیح دهید تا همه شاگردان، سؤال را در یابند و سپس آن را پاسخ دهید.

30 - بکوشید از طرح مطالب بدون مدرک و ماخذ و یا با مدرک و ماخذ نامعتبر خودداری کنید; بلکه مدرک و ماخذ مطالب را نیز به طور صحیح و دقیق ذکر نمایید.

31 - اگر از شاگردان سؤالی می کنید - تا آنجا که امکان دارد - اجازه دهید خود شاگردان پاسخ آن را بیابند و بگویند و یا حتی زمینه پاسخ دادن را نیز برای آنان فراهم آورید، نه اینکه خودتان بی درنگ پاسخ آن را بدهید.

32 - اگر پاسخ سؤالی را به بعد موکول می کنید، آن سؤال را در ذهن خود داشته باشید و یا بر صفحه کاغذی یادداشت نمایید تا حتما پاسخش را در جلسات بعد به دانش آموختگان بدهید.

33 - جواب سؤالات شاگردان را با کلمات و عبارتی مانند «ظاهرا» ، «احتمالا» ، «فکر می کنم » و «تقریبا این طور است » ندهید; بلکه بکوشید پاسخ آن ها را به طور صحیح بیابید و سپس به طور دقیق و قطعی به آنان بگویید.

34 - برخی از روانشناسان معتقدند که اگر بخواهیم تمام اصول یادگیری را در یک اصل خلاصه کنیم، آن اصل عبارت از «توجه کردن به آموخته های قبلی فراگیران » است; پس به این اصل، بسیار توجه کنید.

35 - در صورت امکان از شاگردان خود، هم آزمون کتبی، هم آزمون شفاهی و هم آزمون عملی بگیرید.

36 - مطلبی را که شاگردان با سعی و تلاش خود به دست می آورند، از آن خود می دانند و آن را با علاقه و بدون مقاومت می پذیرند.

پس زمینه دستیابی به مطالب به وسیله خود شاگردان را برای آنان فراهم آورید.

37 - پزشک روانشناسی می گفت: «شاگردان حدود 25 دقیقه می توانند روی یک موضوع خاص تمرکز کافی داشته باشند. پس از آن، تمرکز حواسشان سیر نزولی خواهد داشت » . از این رو باید پس از این مدت، در کلاس درس «تنوع » ایجاد کنید.

38 - استادی می گفت: «تعلیم و تربیت هماهنگی می خواهد» .

باید با مدیر، سرپرست، مسؤول، معاون، همکاران دیگر و یا حتی با پدر و مادر شاگردان هماهنگی داشته باشید تا تلاش شما بیهوده و آب در هاون کوفتن نباشد.

39 - تا آنجا که امکان دارد، اوقات استراحت و زنگ تفریح دانش آموختگان را نگیرید; زیرا در چنین اوقاتی، فرآیند یادگیری سیر نزولی فراوانی خواهد داشت.

40 - به گونه ای تدریس کنید که دانش آموختگان بااستعداد بپسندند و دانش آموختگان کم استعداد درک کنند.

د) شرایط روحی و عاطفی تدریس

41 - هنگامی که نشاط روحی و عاطفی دارید تدریس کنید و این کار را با خوشرویی، نرمخویی، و خونسردی انجام دهید. تا آنجا که ممکن است از تدریس به هنگام کسالت، عصبانیت، خواب آلودگی، اضطراب، نگرانی، ناراحتی و غمگینی بپرهیزید.

42 - خودتان در تدریس، شور و احساس داشته باشید تا بتوانید شور و احساس شاگردان را نیز برانگیزانید.

43 - تدریس نیازمند «تفریح » است و «تفریح » است و «تفریح » ! آن را فراموش نکنید.

44 - رابطه ای صمیمی و عاطفی با شاگردان برقرار کنید، و آنان را در حل مشکلات خانوادگی و گرفتاری های شخصی شان یاری دهید; عدم رسیدگی به این گونه مسائل، ممکن است باعث افت تحصیلی آنان شود.

2- ویژگی های مدرس

الف) ویژگی های علمی و آموزشی مدرس

45 - پیش از آغاز تدریس و از طریق مسؤولان مربوط، شناخت اجمالی از موقعیت محل و وضع شاگردان و سطح معلومات آنان به دست آورید.

46 - به شاگردان خود اجازه سخن گفتن و سؤال کردن را بدهید و سخنان آنان را بدون دلیل قطع نکنید. به راستی مگر تنها ما معلمان حق سخن گفتن و سؤال کردن داریم؟

47 - اگر بیرون از کلاس حادثه ای رخ داد، در صورت امکان آن را با مطالب درسی خود ارتباط دهید و یا به صورت کوتاه در باره آن سخنی بگویید تا آن حادثه، فکر و ذهن فراگیران را به خود مشغول نکند.

48 - برای تشویق شاگردان هدایا و جوایزی را - اگرچه اندک و مانند یک دفتر و خودکار باشد - درنظر بگیرید و در مناسبت های ویژه و مختلف به آنان بدهید.

49 - پزشک روانشناسی می گفت: «جاذبه پیش از ساختن است.» پس به این نکته مهم توجه کنید و تا ارتباط صحیح و با جاذبه ای بین خود و مخاطبانتان به وجود نیاورده اید، به تعلیم و تربیت و ساختن آنان کمتر رو بیاورید و یا حتی به این کار اقدام نکنید.

50 - هنگام تدریس از گروه گرایی و جناح بازی بپرهیزید و تدریس را فدای آن نکنید، بلکه حق مدار و حق گرا و مستقل و آزاداندیش باشید.

51 - یکی از ویژگی های هر استاد، تسلط علمی او بر موضوع و محتوای درس است. حتما برای تدریس خود، پیش مطالعه داشته باشید; زیرا چنانکه گفته اند: «بی مایه فطیر است » . همچنین سعی کنید که مشکلات روزمره زندگی مانند مشکلات اقتصادی، دلیلی برای مطالعه نکردن و مانعی برای علم اندوزی تان نگردد.

52 - با توجه به شرایط، از دادن سؤالات و تمرین های مناسب به دانش آموختگان غفلت نورزید تا بتوانید کیفیت آموزش و تدریس خود را ارزیابی کنید و ارتباط مستمر میان شاگردان با مطالب درسی شان برقرار بماند.

53 - در صورت امکان و پیش از آغاز هر درس، در مورد مطالب دروس قبلی، از دانش آموزان و دانشجویان خود - اگر چه از یک نفر باشد - سؤالاتی بکنید; زیرا این کار به رشد کیفی آموزش کمک می کند علاوه بر این، به تجربه ثابت شده است که فراگیران معمولا درس استادان پرسشگر را مطالعه می کنند، ولی به مطالعه درس استادان دیگر کمتر توجه نشان می دهند.

54 - در زمان های مناسب از برگزاری آزمون های غیر موظف غفلت نورزید و پاسخ صحیح سؤالات آزمون و نتیجه آن را در اسرع وقت به شاگردان بگویید.

55 - کتاب های کمک درسی و منابعی را که با موضوع و محتوای درسی شاگردان مرتبط است، به آنان معرفی کنید.

56 - برای تدریس خود طرح و برنامه ریزی درسی داشته باشید; این امر تاثیر بسزایی در کیفیت و کمیت آموزش و تدریس شما خواهد داشت.

ب) ویژگی های ادبی و هنری مدرس

57 - قلم و بیان خود را با کسب آگاهی از دستور زبان و آیین نگارش و با مطالعه نثرهای فاخر و نظم های زیبا، صحیح و زیبا کنید; زیرا قلم و بیان صحیح و زیبای شما در تدریستان تاثیر مثبت خواهد گذاشت; مثلا به جای واژه «کور» از واژه «نابینا» و یا «روشندل » استفاده کنید، و یا املای کلمات «دوّم » و «سوّم » و «ذغال » را به صورت صحیح آن یعنی «دوم » و «سوم » و «زغال » بنویسید.

58 - از خطی زیبا و یا خوانا برخوردار باشید; زیرا گاه دانش آموختگان از چگونگی خط معلم، به شخصیت وی پی می برند. و البته چگونگی خط، در تدریس انسان نیز بی تاثیر نیست. یکی از مدرسان خوش خط می گفت: «گاهی که از شاگردان خود در مورد کلاس و تدریسم نظرخواهی می کنم، یکی از نکاتی را که به آن اشاره می کنند این است که خط زیبای شما در تفهیم مطالب به ما مؤثر بود» .

59 - واژه های غیر ایرانی بویژه واژه های انگلیسی را در صورت دانستن تلفظ و معنای صحیح آن ها به کار ببرید. در غیر این صورت، از به کارگیری آن ها خودداری کنید; زیرا تاثیر منفی آن بیش از تاثیر مثبت آن است و باید عطایش را به لقایش بخشید.

ج) ویژگی های جسمی و ظاهری مدرس

60 - فراموش نکنید که تدریس نیازمند تقویت جسمانی است; مثلا بین هر دو جلسه تدریس چیزی بخورید و یا بنوشید، اگر چه اندک باشد.

61 - به آراستگی ظاهر خود، از قبیل شانه کردن موها، تمیز بودن و پاره نبودن لباس ها، بدبو نبودن جوراب ها، واکس زدن کفش ها، بدبو نبودن دهان، مسواک زدن دندان ها، خوشبویی، پاکیزه بودن بدن، و جز آن توجه داشته باشید.

62 - پیش از رفتن به کلاس، خود را در آینه ببینید. حتی بهتر است یک آینه کوچک با خود همراه داشته باشید.

63 - اگر جراحت یا بیماری ظاهری و مانند آن دارید، پیش از آغاز تدریس در باره اش توضیح مختصری بدهید تا ذهن شاگردان در طول تدریس، به آن مشغول نشود.

64 - گاهی هنگام تدریس کمی راه بروید و تحرک و جابجایی داشته باشید و از نشستن در یک جا و به صورت یکنواخت پرهیز کنید.

د) ویژگی های اخلاقی و تربیتی مدرس

65 - اخلاص و تقوا و تواضع داشته باشید; از مرید بازی و مریدخواهی چشم بپوشید و کمتر بگویید: «فلانی از مریدان یا شاگردان من بوده است » .

66 - برای خودتان نیز خودسازی داشته باشید تا بتوانید شاگردانتان را بسازید:

ذات نایافته از هستی بخش

کی تواند که شود هستی بخش

خشک ابری که بود ز آب تهی

ناید از وی صفت آب دهی

67 - در گفتن کلمه «نمی دانم » شهامت داشته باشید. شیخ مرتضی انصاری رحمه الله، از عالمان برجسته شیعه و با آن همه عظمت علمی، هنگامی که مطلبی را از ایشان می پرسیدند و پاسخ آن را نمی دانست، با لهجه محلی سه بار می فرمود: «ندونم، ندونم، ندونم » . ⁽¹⁾

68 - به وعده ها و قول هایی که در کلاس می دهید بویژه در مورد دادن هدیه و جایزه، عمل کنید. استادی می گفت: «به بچه ای در برابر جواب صحیحی که به سؤالم داده بود قول دادم جایزه ای به او بدهم، ولی آن را فراموش کردم. پس از یک سال، آن بچه را در کنار پدرش دیدم. همین که چشمش به من افتاد، به پدرش رو کرد و گفت: این آقا به من جایزه نداد!»

69 - نسبت به شاگردان خود محبت داشته باشید; این امر باعث می شود که شاگرد نیز به استاد خود محبت داشته باشد، و همین محبت دوسویه در تفهیم و تفهم نیز تاثیر خواهد گذاشت. از استادی پرسیدند: «چرا فلان شاگرد، درس شما را نمی فهمد؟ پاسخ داد: زیرا به من محبت ندارد.»

70 - به هیچ وجه به شاگردانتان توهین نکنید; آنان را مؤدبانه صدا بزنید، مثلا شاگردان را - اگر پسر هستند - با پیشوند «آقا» همچون آقای علوی، و - اگر دختر هستند - با پیشوند «خانم » همچون خانم فاطمی صدا کنید.

71 - هرگز بیجا نخندید، خنده بلند و با دهان باز نداشته باشید، و شاگردان را بیش از اندازه نخندانید تا هیبت و شخصیت شما نزد آنان کمرنگ یا بی رنگ نشود. شاگردی گفته بود: «ما هنگام خندیدن استادمان نگاه می کنیم که چقدر دهان خود را باز می کند، ما نیز هنگام خندیدن به همان اندازه دهان خود را باز می کنیم » .

72 - از داشتن «تیک » یا همان عادات نامطلوب، مانند بازی کردن با تسبیح، موی سر و صورت، ناخن، دکمه لباس، یقه، عینک، خودکار، گوش، بینی و جز آن بپرهیزید.

73 - در کلاس درس از گفتن کلمات و جملات رکیک و شوخی های خارج از ادب و نزاکت جدا پرهیز کنید، حتی اگر به بهانه هایی نظیر «بین الاحباب تسقط الآداب; میان دوستان، رعایت آداب فردی و اجتماعی ساقط می شود.» این کار را نزد دوستانتان و خودی ها انجام می دهید، دلیل بر آن نمی شود که این کار را نزد غریبه ها و شاگردان خود نیز انجام دهید.

74 - اگر مطلبی را به صورت اشتباه برای دانش آموزان بیان کردید، آن اشتباه را در همان جلسه و یا در جلسات بعد برطرف نمایید.

75 - به شاگردان خود بویژه هنگام ورود به کلاس، سلام کنید و سلام آنان را نیز با گرمی بیشتر و به صورتی بهتر جواب دهید. هرگز نپندارید که این کار از شخصیت معلم می کاهد. تجربه ثابت کرده است که این رفتار او بر محبوبیت می افزاید.

76 - از گفتار خشن، تند، گوشخراش، نامفهوم، یکنواخت، کسل کننده و تکیه کلام هایی مانند «درواقع » ، «به اصطلاح » ، «به قول معروف » ، «این ها» ، «عرض کنم به حضور شما» ، و جز آن خودداری کنید.

77 - هنگام تدریس و در حضور شاگردان، دست در بینی و گوش خود نکنید.

78 - شاگردان غالبا رفتار و کردار معلم را زیر ذره بین قرار می دهند و از او الگو می گیرند و تقلید می کنند. پس کاملا مواظب رفتار و کردار خود باشید; زیرا یکی از معلمان ورزش بر اثر آسیب دیدگی زانوی چپ خود، زانوبندی به پایش می بندد. پس از چند جلسه تدریس، متوجه می شود که تعدادی از شاگردان بدون هیچ گونه آسیب دیدگی، به زانوی چپ خود زانوبند بسته و از او تقلید کرده اند! !

79 - به سخنان شاگردان خود گوش فرا دهید و حتی به انتقادهای آنان توجه کنید. یکی از شاگردان علامه طباطبائی رحمه الله می گوید: «استاد بزرگوار ما بسیار مؤدب بود. به سخنان دیگران خوب گوش می داد. سخن کسی را قطع نمی کرد، و اگر سخن حقی را می شنید تصدیق می کرد.» ⁽²⁾

80 - تنبیه تمام افراد یک گروه بر اثر رفتار بد یک فرد یا یک گروه کوچک، کار عاقلانه و خداپسندانه ای نیست; مواظب باشید تر و خشک را با یکدیگر نسوزانید.

81 - تا آنجا که ممکن است از سرزنش و تهدید شاگردان بپرهیزید و این کار را بویژه نزد دیگران انجام ندهید.

82 - بکوشید که شاگردان متخلف را به عذرخواهی از خودتان مجبور نکنید، و درصورت عذرخواهی، عذرشان را پذیرا باشید.

83 - اخلاص علمی ایجاب می کند که به جهت کم بودن تعداد فراگیران، کلاس درس خود را تعطیل نکنید.

84 - از به کاربردن کلمه «من » تا آنجا که می توانید اجتناب کنید. یکی از شاگردان علامه طباطبائی رحمه الله می گوید: «مدت سی سال در خدمت علامه بودم و یک بار کلمه «من » را از ایشان نشنیدم.»

ه) ویژگی های معنوی مدرس

85 - در تدریس بر خدا توکل کنید و پیش از آغاز هر کلاس به معصومان علیهم السلام و مخصوصا به حضرت فاطمه زهرا و حضرت مهدی علیهما السلام توسل بجویید; جمله «یا صاحب الزمان ادرکنا» یا جمله «یا فاطمة الزهرا ادرکینا» و مانند آن را بر زبان جاری کنید یا از دل بگذرانید.

86 - هنگام تدریس با طهارت باشید و درس خود را با نام خدا و یاد ولی خدا - عجل الله تعالی فرجه الشریف - آغاز کنید. می توانید مانند یکی از استادان، ثواب تدریس های خود را به معصومان علیهم السلام اهدا نمایید.

87 - پیش از هر دوره کلاسداری دو رکعت نماز بخوانید و سپس از خدا بخواهید که شما را در تدریس موفق بدارد.

88 - با حمد خدا و درود و صلوات بر پیامبر عزیز اسلام صلی الله علیه و آله و معصومان علیهم السلام درس را شروع کنید و پس از پایان هر دوره تدریس به شکرانه موفقیت در آن، دو رکعت نماز بخوانید.

3- روش های تدریس

89 - بکوشید برای تدریس خود، «روش تدریس » داشته باشید. از این رو، شایسته و حتی بایسته است که با روشهای کلی تدریس و روش های اختصاصی تدریس هر درس آشنا شوید; زیرا گفته اند: «دنیای امروز دنیای یادگیری روش ها و به کار گیری آن هاست » .

90 - معمولا هنرمندی هر استادی در جلسه اول و بر اساس روشی که در تدریس خود بر می گزیند، مشخص می شود. در این باره بسیار بیندیشید و آن را دست کم نگیرید.

91 - روش های تدریس، متنوع و متفاوت است; به صورت روش روخوانی و توضیح، روش سؤال و جواب، روش دسته بندی، روش عملی، روش سمعی و بصری و روش تلفیقی و آمیخته از روش های پیشین شما می توانید این روش ها و بویژه روش آخر را در تدریس خود به کار گیرید.

92 - به خاطر داشته باشید که طبق آمار ارائه شده از سوی برخی از روانشناسان حدود 80% یادگیری از راه چشم و بقیه آن از راه حواس دیگر انجام می گیرد. از این رو در تدریس، لازم است تا آنجا که امکان دارد مواد و مطالب درسی خود را به صورت بصری نیز ارائه کنید; زیرا گفته اند: «یک تصویر، گویاتر از هزار کلمه است.»

4- فنون و مهارت های تدریس

93 - فنون و مهارت های پیش از تدریس مانند آماده کردن طرح درسی و یا ایجاد فضای مناسب آموزشی، و فنون و مهارت های ضمن تدریس مانند آماده سازی ذهنی شاگردان و یا استفاده از روش تفهیم و القای غیرمستقیم، و فنون و مهارت های پس از تدریس مانند ارزشیابی از تدریس خودتان و یا ارزشیابی از تحصیل شاگردان را در نظر داشته باشید و آن ها را به کار گیرید.

5- مراحل تدریس

94 - مراحل تدریس عبارت اند از:

1- مقدمه;

2- ارائه اطلاعات و تجزیه و تحلیل;

3- جمع بندی و نتیجه گیری.

بکوشید این مراحل را در هنگام تدریس رعایت کنید.

6- مواد مورد استفاده در تدریس

95 - می توانید در تدریس خود و متناسب با شرایط آن، از مواد گوناگونی همچون آیات، روایات، اصول و قواعد عقلی، قوانین و نظریات علمی، سخنان بزرگان دین و دانش، آمار و اخبار صحیح و دقیق، شعر، داستان و خاطره، مثال و تشبیه، ضرب المثل، لطیفه های مفید و مؤدبانه، و جملات و قطعه های زیبای ادبی استفاده کنید.

7- ابزارهای تدریس (وسائل کمک آموزشی)

96 - در تدریس از ابزارهایی مانند گچ، تخته سیاه یا وایت برد، طرح و نمودار و لوحه، عکس و پوستر، فیلم و اسلاید، نوارهای صوتی و تصویری، کامپیوتر، بلندگو، اورهد، اپک، فیلم استریپ استفاده کنید تا بر ارتقای کیفیت آموزش خود بیفزایید.

97 - می توانید در آغاز تدریس، خلاصه درس را روی تابلو بنویسید و یک دید کلی نسبت به درس جدید برای شاگردان فراهم آورید.

98 - مواظب باشید هنگام نوشتن روی تخته سیاه یا وایت برد و یا مانند آن، در برابر مطالبی که نوشته اید نایستید.

99 - روی تخته سیاه یا وایت برد و مانند آن هر مطلبی را ننویسید، بلکه فقط مطالب مهم و ضروری را، آن هم به صورت دسته بندی شده، بنویسید.

100 - هنگامی که روی تخته سیاه مطلبی را می نویسید، آن را با صدایی رسا نیز بخوانید تا همه شاگردان آن مطلب را بشنوند و بدون درنگ بنویسند و منتظر کنار رفتن شما از جلوی تخته نباشند.

101 - عنوان و موضوع درس را در بالای تخته و در قسمت وسط یا سمت راست آن بنویسید و در صورت امکان، آن را تا پایان درس پاک نکنید.

102 - چیزهایی مانند گچ را به طرف شاگردان پرتاب نکنید و چنانچه گچ از دستتان افتاد، آن را بردارید. استادی در باره روش تدریس و کلاس خود از شاگردان نظرخواهی کرده بود. یکی از شاگردان تیزبین از ایشان انتقاد کرده و برای وی نوشته بود: «استاد! یک روز هنگام تدریس گچ از دستتان بر زمین افتاد و شما آن را برنداشتید و پایتان را روی آن گذاشتید و آن را از بین بردید و با این کارتان اسراف کردید.»

103 - تخته گچی را آهسته و از بالا به پایین پاک کنید تا فضای کلاس را گردآلود و غیربهداشتی نکنید.

104 - در صورت امکان، از تخته پاک کنی استفاده کنید که هنگام پاک کردن مطالب درسی صدا ندهد و تخته را نیز سفید و کثیف ننماید.

105 - نوشتن عبارت های «بسم الله الرحمن الرحیم » و یا «باسمه تعالی » را روی تخته گچی و پیش از نوشتن هر مطلب فراموش نکنید.

106 - مطالب نوشته شده یا کشیده شده روی تخته سیاه را - هر چند اندک هم باشند - با دست و یا انگشت پاک نکنید.

107 - در صورت امکان، برای نوشتن مطالب و یا کشیدن شکل ها و بویژه مطالب و شکل های مهم درسی، از گچ رنگی - غیر از گچ قرمز و رنگ هایی مانند آن که به وضوح دیده نمی شوند - استفاده کنید.

108 - برای نشان دادن مطالبی که روی تخته گچی یا وایت برد و مانند آن نوشته و یا کشیده شده است، می توانید از یک چوب اشاره یا خط کش و یا آنتن رادیو استفاده کنید.

109 - مواظب باشید که هنگام نوشتن مطالب روی تخته گچی، لباس و سر و صورت و موهای خود را سفید و گچی نکنید. و اگر سفید و گچی شدید، حتما آنها را پیش از بیرون رفتن از کلاس پاک کنید.

110 - توجه داشته باشید که تخته گچی را پس از نوشتن مطالب روی آن پاک کنید.

پی نوشت ها:

1) نمی دانم، نمی دانم، نمی دانم.

2) یادنامه مفسر کبیر استاد علامه طباطبائی، ص 128